Mogelijkheden collectieve afspraken over tarieven

Welke secties kunnen gebruikmaken van mogelijkheden om collectieve afspraken te maken over tarieven of via de Mededingingswet (uitzondering kartelverbod)?

Ondernemingen mogen geen collectieve afspraken over tarieven maken, zo staat in de Mededingingswet. Maar voor zelfstandigen die niet kwalificeren als een onderneming in de zin van de Mededingingswet wordt een uitzondering gemaakt: zij mogen voor hun werkzaamheden samenwerken en onderling of samen met (organisaties van) werknemers en opdrachtgevers tariefafspraken maken.

Zelfstandigen kunnen collectieve afspraken met elkaar maken of met werkgevers(organisaties) in het kader van een Collectieve Arbeidsovereenkomst. Een CAO moet door de Minister van Sociale Zaken & Werkgelegenheid algemeen verbindend worden verklaard. Zelfstandigen mogen zich ook aansluiten bij brancheorganisaties (of deze zelf oprichten) die voor hen adviestarieven geven of tarieven bindend voorschrijven als dat op grond van hun interne reglementen mogelijk is.

De ACM gebruikt als praktische vuistregel dat wanneer een zzp’er feitelijk zij-aan-zij werkt met één of meer werknemers en in de dagelijkse gang van zaken niet te onderscheiden is van die werknemers, de zzp’er voor die activiteiten niet is aan te merken als een onderneming in de zin van de Mededingingswet. Om te bepalen of zelfstandigen zij-aan-zij werken, gelden een aantal criteria:

– De zzp’er bepaalt in de praktijk niet zelfstandig zijn marktgedrag, maar dat wordt in de praktijk gedicteerd door zijn opdrachtgevers. Dat geldt des te sterker als de zzp’er maar één opdrachtgever heeft.

– Hij/zij levert feitelijk onder gezag van de opdrachtgever specifieke prestaties tegen beloning. Ondergeschiktheid – de juridische of feitelijke verplichting instructies op te volgen zoals ook werknemers dat moeten doen – is een belangrijk kenmerk voor een zelfstandige die zich in een situatie bevindt die vergelijkbaar is met die van een werknemer.

– Hij/zij handelt op instructie van de opdrachtgever wat betreft zijn tijdschema, de plaats en de wijze van uitvoering van de aan hem toevertrouwde taken. Je kunt hem in dit opzicht vergelijken met een werknemer die bij de opdrachtgever in de praktijk hetzelfde werk doet.

– Hij/zij deelt niet in de financiële en commerciële risico’s (bedoeld wordt ook: de winst) van de opdrachtgever. Ook dat komt overeen met werknemers, die recht hebben op loon voor de arbeid die zij verrichten, ongeacht de prestaties van hun werkgever in de markt.

– Hij/zij is voor de duur van de arbeidsverhouding opgenomen in de onderneming en maakt daar voor de buitenwereld deel van uit.

Zie: https://www.acm.nl/nl/publicaties/leidraad-tariefafspraken-zzpers

Secties Ondertitelaars en Freelance Journalisten

Voor de secties Ondertitelaars en Freelance Journalisten biedt de uitzondering op de Mededingingswet een aanknopingspunt om tot collectieve afspraken over hogere tarieven te komen. In de CAO voor Architectenbureaus is afgesproken dat een zelfstandige architect minstens 150 procent krijgt van het bedrag dat een architect in loondienst ontvangt. De secties geven aan dit geen passende norm te vinden, omdat er dan nog steeds sprake is van een te lage vergoeding.

Sectie Educatieve Auteurs

Leden van de sectie Educatieve Auteurs werken als het om auteurswerk voor educatieve uitgeverijen gaat meestal niet zij-aan-zij met werknemers in loondienst. Het komt echter steeds vaker voor dat de leden van de sectie een gemengde praktijk hebben. Ze doen ook werk als eindredacteur/vakredacteur en werken dan wel zij-aan-zij-met werknemers in loondienst. De uitzondering in de Mededingingswet biedt hen mogelijk ook een aanknopingspunt voor collectieve afspraken over tarieven.

Voor de overige secties biedt de nieuwe Leidraad onvoldoende aanknopingspunten om ruimte te bieden aan een nieuw collectief onderhandelingsperspectief.

Inkoopmacht uitgevers een van de aandachtspunten bij ACM

De Autoriteit Consument & Markt (ACM) gaat bij de voorgenomen overname van Sanoma door DPG Media onder andere onderzoeken welke gevolgen het samengaan heeft voor de krachtsverhoudingen tussen deze uitgevers en de freelance journalisten die voor ze werken. Naast de inkoopmacht van de uitgever worden ook andere onderwerpen zoals markt, marktafbakening, advertentiemarkt en pluraliteit meegewogen in het onderzoek. Dat is gebleken tijdens het gesprek van de Auteursbond en de NVJ met de ACM.

Het gesprek met de ACM kwam er nadat de Auteursbond en de NVJ eind december 2019 per brief hun zorgen hadden geuit over de gevolgen van de mogelijke overname.

Redelijk tarief
De Auteursbond en de NVJ vrezen dat het voor freelance journalisten nog moeilijker wordt om een redelijk tarief te bedingen voor hun werk als DPG Media en Sanoma worden samengevoegd tot één grote partij met zeer grote inkoopmacht. DPG Media heeft nu al meer dan de helft van de dagbladmarkt in handen, en Sanoma is met afstand Nederlands grootste tijdschrijftuitgever. De belangenorganisaties hebben ook gezegd te vrezen voor verschraling van het aanbod door onafhankelijke nieuwsmedia.

De ACM beoordeelt in de eerste fase conform de wettelijke regels of de voorgenomen overname de concurrentie op de betrokken markten teveel beperkt. Als dit het geval lijkt te zijn wordt een vergunningseis gesteld en volgt meer diepgravend onderzoek. Besluit de ACM tot het goedkeuren van de overname dan kan zij dat ook onder voorwaarden doen. De ACM betrekt in haar onderzoek de mogelijke gevolgen van de overname voor de inkoopmacht van uitgevers ten opzichte van hun toeleveranciers, zoals freelance journalisten, net als de mogelijke gevolgen voor de pluriformiteit van het medialandschap.

Uitholling van het auteursrecht
De Auteursbond en de NVJ hebben de ACM onder meer gewezen op de ruime regeling voor doorplaatsingen, zonder vergoeding voor de maker, in de algemene voorwaarden van DPG Media. Deze claim van het recht op uitwisseling binnen en buiten het concern van geleverde tekst en beeld is een uitholling van het auteursrecht en een ondermijning van de marktpositie van freelance journalisten. De belangenorganisaties vrezen dat het doorplaatsen zonder vergoeding aan de makers verder wordt uitgebreid door de toevoeging van nieuwe merken en titels.

De NVJ en de Auteursbond hebben tenslotte ACM gevraagd wat zij kan doen om grote globale media/techbedrijven zoals Google en Facebook aan te pakken. Zij zijn volgens de NVJ en de Auteursbond de oorzaak voor de concentratie binnen de Nederlandse mediamarkt. Het uitblijven van het aanpakken van deze spelers betreft immers een gedeelde zorg van NL mediabedrijven en makersorganisaties en vormt op dit moment een alibi voor partijen als DPG om grote delen van de Nederlandse mediamarkt over te nemen. ACM heeft aangegeven in ieder geval over twee instrumenten te beschikken als toezichthouder namelijk de beoordeling van concentraties en het toezicht op het misbruik door partijen die over een economische machtspositie beschikken.

Gezien de grote snelheid en dynamiek waarmee de digitale economie zich ontwikkelt, bepleit de ACM in aanvulling hierop een nieuw ex ante instrument dat het mogelijk maakt om potentieel misbruik door dominante platforms effectiever aan te kunnen pakken. In het kader van deze overname door DPG Media zal de ACM onder meer bekijken wat de concurrentiepositie van grote partijen zoals Facebook en Google is op de betrokken markten. Freelance journalisten leveren overigens geen diensten aan media/techbedrijven als Google en Facebook. Deze bedrijven opereren in een ander segment van de markt.

Leidraad voor zelfstandigen
De NVJ en de Auteursbond hebben het gesprek verder aangegrepen om te spreken over de leidraad voor zelfstandigen die de ACM recent heeft uitgebracht. Conform de leidraad is het mogelijk voor zelfstandigen om collectieve afspraken te maken bijvoorbeeld voor zij-aan-zij-werkers (freelancers die hetzelfde werk doen als werknemers). Dit is de groep freelancers die bureaudiensten verrichten en feitelijk niet te onderscheiden zijn van vaste medewerkers. In haar nieuwe Leidraad noemt ACM ook de mogelijkheid om afspraken te maken voor zelfstandigen die de ‘onderhandelingspositie en de bestaande arbeidsvoorwaarden van werknemers’ ondergraven omdat ze geen onderhandelingspositie hebben en worden gedwongen om tegen te lage tarieven te werken. Deze tarieven ondermijnen de cao met ‘social dumping als gevolg’. In dit geval kan – onder strikte voorwaarden – een minimumtarief of bindende adviestarieven collectief worden afgesproken. De NVJ is hierover met ACM en met het Ministerie van Onderwijs Cultuur Wetenschap (OCW) in gesprek.

De ACM is gebonden aan wettelijke termijnen voor de beoordeling van de overname. Deze termijn kan worden opgeschort indien ACM vragen stelt aan partijen. Daarom kan ACM nu nog niet zeggen hoe lang het onderzoek naar de overname precies zal duren en wat de uitkomst zal zijn.

Auteursbond en NVJ in gesprek met ACM

De Auteursbond en de NVJ gaan aanstaande maandag – 13 januari – in gesprek met de Autoriteit Consument en Markt (ACM). Directe aanleiding is de aangekondigde overname van Sanoma Media Netherlands BV door DPG Media. Beide bedrijven hebben op 20 december 2019 de ACM om toestemming gevraagd voor de overname . De Auteursbond en de NVJ hebben naar aanleiding hiervan – binnen de termijn van zeven dagen – een brief gestuurd naar ACM met het verzoek om enkele vraagstukken in haar beoordeling mee te nemen zoals de machtspositie van DPG Media, mogelijk misbruik van inkoopmacht en of de overname de pluriformiteit en kwaliteit van dagbladen en nieuwssites aantast. De brief is hier te lezen.

De Auteursbond en de NVJ constateren dat in Nederland al 85% van de printoplage in Belgische handen is. Mediahuis en DPG Media zijn marktleider. Het aandeel van DPG Media neemt na de aangekondigde overname verder toe. De vrees is niet dat het aantal titels zal afnemen, maar wel dat dit geldt voor de hoeveelheid unieke content. Nu al zien Auteursbond en de NVJ dat tussen de merken van DPG Media veel beeld en tekst gedeeld wordt door verschillende titels, waardoor een pluriform aanbod onder druk komt te staan.

Uitblijvende aanpak
De Auteursbond en de NVJ willen in het gesprek met ACM hun zorgen delen over het volstrekt ongemoeid laten van de grote globale media/techbedrijven, die mede de oorzaak zijn voor de concentratie binnen de Nederlandse mediamarkt. Het uitblijven van het aanpakken van deze spelers betreft immers een gedeelde zorg van Nederlandse mediabedrijven en makersorganisaties en vormt op dit moment een alibi voor partijen als DPG om grote delen van de Nederlandse mediamarkt op te kopen.

De Auteursbond en de NVJ wijzen de ACM er verder op als zij deze fusie toelaat, de onderhandelingsruimte voor freelancers nog beperkter wordt, er valt namelijk een concurrent aan de zijde van de opdrachtgevers weg. Hierdoor is het voor freelancers nog lastiger een tarief te bedingen waarvan zij hun zakelijke lasten en privé lasten kunnen bekostigen.

Onderhandelingsmacht
De Auteursbond en de NVJ willen verder de nieuwe Leidraad van ACM bespreken. Het is nu niet duidelijk welke ruimte de nieuwe Leidraad van ACM biedt voor freelancers om de onderhandelingsmacht te bundelen. Het tot stand brengen van adviestarieven en collectieve afspraken waarmee de positie van werkenden verbeterd moet worden, lijken voor grote delen van de sector onmogelijk. De NVJ en de Auteursbond willen hier uitsluitsel over.

Er zijn conform de nieuwe Leidraad van ACM vier situaties waarin zzp’ers wél gezamenlijk afspraken mogen maken over tarieven en andere voorwaarden. Als de zzp’ers:

zij-aan-zij werken met werknemers, of
klein in omzet en marktaandeel zijn, of
wanneer de voordelen groter zijn dan de nadelen, of
als de tariefafspraak op het voorgenomen wettelijk bestaansminimum ligt

De Auteursbond en de NVJ weigeren lijdzaam toe te kijken hoe de tarieven verder dalen – want dat gaat met deze marktverdeling zeker gebeuren – om dan pas collectieve tariefafspraken te kunnen maken.

Auteursbond: ‘Fusie grote uitgevers holt positie freelance journalisten verder uit’

Als de overname van Sanoma Nederland door DPG Media doorgaat, wordt het voor freelance journalisten nog moeilijker om een redelijke vergoeding voor hun werk te bedingen. Dat zegt de Auteursbond in reactie op het bericht dat de twee uitgevers willen samengaan.

Sanoma Nederland (Libelle, vtwonen, Nu.nl etc.) en DPG Media (onder andere Volkskrant, Trouw, AD) behoren tot de top drie uitgeefconcerns in Nederland. “De markt voor journalistieke arbeid is al uit balans doordat zelfstandigen nauwelijks onderhandelingsmacht hebben tegenover een paar grote uitgeefbedrijven”, zegt Miro Lucassen, bestuurslid van de Auteursbond. “Als deze overname door mag gaan, terwijl de markt al zo geconcentreerd is, wordt hun positie nog benarder”.

Zwakke onderhandelingspositie
Uit de Monitor Freelancers en Media 2018, een onderzoek van de Auteursbond en de Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ), blijkt dat voor 40 procent van freelancers in de media het werk onvoldoende oplevert om in het levensonderhoud te voorzien. In een mede door de Auteursbond ondersteunde rechtszaak van twee freelance journalisten tegen DPG Media oordeelde de rechtbank kort geleden dat hun vergoeding te laag was en met terugwerkende kracht moet worden verhoogd. Een van de overwegingen om in te grijpen was, aldus de rechtbank, de zwakke onderhandelingspositie van de twee journalisten.

“Als de schaalvergroting van uitgevers voort mag blijven razen, worden de krachtverhoudingen nog ongelijker”, zegt Lucassen. “Uitgevers claimen via hun algemene voorwaarden een vrijwel onbeperkt gebruiksrecht van het geleverde journalistieke werk, maar weigeren om individueel te onderhandelen over een billijke vergoeding. Als Sanoma en DPG Media samengaan wordt de reikwijdte van zo’n claim groter, terwijl de onderhandelingsruimte van onze leden juist kleiner wordt”.

Internetplatforms
Sanoma en DPG Media zeggen dat de overname nodig is omdat grote internetplatforms als Google en Facebook een groter deel van de Nederlandse advertentiemarkt veroveren. “Wij delen hun zorg”, aldus Lucassen: “Wij betwijfelen echter of schaalvergroting van Nederlandse uitgevers het juiste antwoord is. We willen graag dat de ACM en het kabinet de positie van grote internetplatforms onder de loep neemt en eindelijk gaan optreden tegen hun uitdijende marktmacht. We zullen deze boodschap samen met de NVJ aan de ACM en het kabinet overbrengen”.

Deur moet verder open voor collectieve tariefafspraken

Het is mooi dat de Autoriteit Consument & Markt (ACM) de deur op een kier wil zetten voor freelancers in de creatieve en media-industrie om collectief over tarieven te onderhandelen. Maar de nieuwe leidraad die de toezichthouder aan het maken is, legt de lat te laag en biedt te weinig ruimte. Dat is de kern van de reactie van de Auteursbond en tien andere belangenorganisaties op de concept-leidraad die de ACM ter consultatie heeft voorgelegd.

De ACM zegt aan een nieuwe leidraad te werken om “aan te sluiten bij de initiatieven van het kabinet om de positie van zzp’ers aan de onderkant van de arbeidsmarkt te verbeteren”. De toezichthouder stelt in het concept dat zzp’ers meestal geen collectieve afspraken over tarieven mogen maken omdat ze dan de Mededingingswet overtreden, behalve als ze:

“zij-aan-zij” werken met werknemers en daardoor geen onderneming zijn in de zin van de Mededingingswet;
onderling afspreken om het door het kabinet aangekondigde wettelijke minimumtarief (16 euro per uur) in de periode voor de invoering daarvan al te waarborgen;
met een kleine groep afspraken willen maken (de zogenoemde bagatel-uitzondering: voor maximaal 8 zzp’ers met een gezamenlijk marktaandeel van niet meer dan 10%);
met hun opdrachtgevers gezamenlijk afspreken dat een hoger minimumtarief nodig is om op een bestaansminimum te komen.

Volgens de Auteursbond en tien andere belangenorganisaties, waaronder de Kunstenbond, De Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ), Dutch Photographers (DuPho) en de Nederlandse Toonkunstenaarsbond (NTB), stelt de concept-leidraad teleur. In de eerste plaats legt de toezichthouder de lat te laag door in de leidraad alleen mogelijkheden te scheppen voor collectieve afspraken die zijn bedoeld om te komen tot ‘een minimum aan sociale bescherming’. Minimumtarieven zijn onvoldoende om te komen tot een eerlijke beloning.

De ACM biedt in de concept-leidraad bovendien te weinig ruimte aan freelancers om als groep een vuist te maken. De toezichthouder lapt onder meer een door de Tweede Kamer aangenomen motie aan zijn laars door in de leidraad geen ruimte te bieden aan zzp’ers om met collectief onderhandelen te experimenteren of hun beroepsorganisaties daarvoor in te zetten.

De Auteursbond en de andere belangenorganisaties vragen de ACM om de leidraad aan te passen. De ACM heeft gezegd de definitieve tekst van de leidraad in de maand oktober te zullen publiceren.