‘Een roman schrijven vind ik boeiender dan een scenario’
De Auteursbond feliciteert Anjet Daanje met de Libris Literatuurprijs 2023 voor haar roman Het lied van ooievaar en dromedaris. Christel Jansen interviewde Anjet in 2021 voor ons magazine Ab.
‘Een roman schrijven vind ik boeiender dan een scenario’
Anjet Daanje brak afgelopen jaar door met De herinnerde soldaat. Het was haar negende roman. Het succes kwam op een moment dat ze net had besloten te stoppen met scenarioschrijven, haar belangrijkste bron van inkomsten.
Uit het gastenboek op de website van Anjet Daanje: ‘Geachte. Ik heb zopas uw roman De herinnerde soldaat gelezen en ben van mijn sokken geblazen. Nu weet ik wie de Libris Literatuurprijs had moeten winnen. Als Vlaming ben ik des te meer onder de indruk van uw inlevingsvermogen in deze Vlaamse personages.’ Die Libris Literatuurprijs won Anjet niet, maar De herinnerde soldaat kwam wel op de longlist. Een NRC-recensent besprak de roman, deelde vijf sterren uit en vanaf dat moment begon het te lopen. Inmiddels is de zesde druk uitgebracht en zijn er 11.000 exemplaren verkocht.
Vijf jaar werkte Anjet aan het verhaal over een soldaat die terugkeert uit de Eerste Wereldoorlog en zijn geheugen kwijt is. Het was een periode waarin haar ouders overleden en ze bedacht dat het leven kort is en je maar het beste kunt doen waar je hart naar uitgaat. Dus ze stopte met het schrijven van scenario’s, een vak waarin ze zich al had bewezen.
Anjet: ‘Scenarioschrijven is leuk, maar een hoop gedoe. Je moet je werk steeds aanpassen en diplomatiek zijn. Dat ben ik niet.’ Voor de serie De geheimen van Barslet schreef ze in totaal 168 versies van zeven afleveringen. Ze verdiende er bijna een ton mee, verspreid over drie jaar. ‘Ik heb veel scenario’s geschreven, maar er zijn er ook heel wat afgewezen. Dat is zo frustrerend, zelfs al krijg je ervoor betaald. Dus hield ik ermee op, in de verwachting dat ik heel arm zou worden, maar toen werd De herinnerde soldaat onverwacht een succes.’
Wiskunde
Anjet woont in een bescheiden tweekamerwoning in Groningen, ingesloten tussen spoor en park. Het liefst zit ze te schrijven achter het eikenhouten bureau dat naast haar bed staat, te midden van haar boeken: alle werken van Iris Murdoch, die net als Anjet Daanje meegaat in de gedachtestroom van haar personages, en van de zussen Brontë, die een rol spelen in het boek waar ze nu aan werkt. Haar maatje, borderterriër Darcy – inderdaad, naar de mannelijke hoofdpersoon uit Jane Austens roman Pride and Prejudice – zorgt ervoor dat ze geregeld buiten komt.
Ze trekt veel op met haar broer Dieb, violist bij de folkband Rapalje, met wie ze al heel jong films maakte en die het omslag maakte van De herinnerde soldaat. Hij kreeg in maart corona en sindsdien is het niet meer goed met hem. Het raakt haar zichtbaar.
Haar pseudoniem Daanje (eigenlijk heet ze Den Boer) is Groningse kindertaal voor Dank je. Veel familieleden van moederskant waren schilder of musicus, maar haar ouders waren bioloog en vonden alfavakken ‘aardig als hobby’. Ze stimuleerden haar om wiskunde te gaan studeren.
Dat deed ze. Maar eigenzinnig als ze was, ging ze toch het schrijversvak in. In 1993 debuteerde ze met Pianomuziek in de regen. Een aantal van haar romans verscheen bij Thomas Rap, waar ze vertrok uit ergernis over het grote verloop van redacteuren. Ze verstuurde haar manuscripten naar vrijwel alle uitgeverijen, niemand toonde interesse. Tot ze op internet las dat de uitgever van Passage in Groningen haar werk boeiend vond en daar aanklopte. ‘Het was een veel minder bekende naam, ik had het gevoel dat ik behoorlijk omlaag gevallen was.’ Maar ze voelde zich meteen thuis bij de uitgever, die alleen titels uitgeeft die hij zelf goed vindt.
Millennial
In een NRC-artikel begin dit jaar werd ze geschaard onder de millennials. Qua leeftijd klopt het niet, Anjet Daanje is van 1965, maar zoals journalist Yra van Dijk het beschreef: ‘De millennial-roman gaat niet over hoofden die denken, maar over lichamen die voelen.’
‘Dat past wel bij De herinnerde soldaat,’ zegt Anjet. ‘Al voel ik me meer verwant met schrijvers zoals Proust en Céline. Proust probeert ook te ontleden wat zich in de wereld afspeelt en wat er dan gebeurt in je hersenen. In film is er vaak een externe gebeurtenis die ontwikkelingen in gang zet, maar interessanter vind ik een plotlijn binnen een personage. Waarbij er misschien wel een oorzaak is, maar alles zich in het hoofd van de personage afspeelt. Van scenarioschrijven heb ik geleerd dat je zo min mogelijk moet uitleggen. Je toont de emotie, de plot wikkelt zich vanzelf af. Juist dat maakt je als lezer meer betrokken.’
Anjet begint altijd met een kladversie en onderzoek. Bij het researchen voor De herinnerde soldaat ontdekte ze zo een database aan scripties over bijvoorbeeld de werking van kachels rond 1920 en de krankzinnigengestichten in België. ‘Al zoekende baan ik me een weg in het verhaal. Halverwege vond ik de schrijfstijl waarin ik het beste de gedachtestroom van de soldaat kon weergeven. Toen zat ik op 1200 boekpagina’s, dat heb ik uiteindelijk teruggebracht tot 500.’
Dat haar boek verfilmd wordt en ze dan misschien toch opnieuw een scenario gaat schrijven? Anjet ziet het niet gebeuren. ‘Ik vind het schrijven van een roman veel boeiender. Je kunt meer uitdrukken over hoe iemand van binnen werkt. Los daarvan, als auteur moet je niet je eigen boek tot scenario willen bewerken. Daarvoor is juist afstand tot het origineel nodig.
De herinnerde soldaat zou voor Nederlandse begrippen ook wel een heel dure film worden. En dan moet je nog maar een regisseur zien te vinden die een duidelijk idee heeft over hoe je de schrijfstijl en de gedachtestroom die dit verhaal is naar iets beeldends kunt vertalen.’
Als auteur moet je niet je eigen boek willen bewerken tot scenario, want daarvoor is juist afstand tot het origineel nodig. Achteraf bezien kun je in een roman veel meer uitdrukken. Het gaat meer over hoe het van binnen werkt, veel boeiender.’
Over Anjet Daanje
Anjet Daanje (Wijster, 1965) schreef onder andere de romans Gezel in marmer (2006), jl. (2016), De herinnerde soldaat (2019) en de scenario’s voor Raak (korte film, 2006), Schemer (speelfilm, 2010) en De geheimen van Barslet (tv-serie, 2012)