Wilma Degeling, schrijver en mede-oprichter van Menuet

Wilma Degeling (1957) werkte jarenlang als advocaat en rechter, tot ze zich ging toeleggen op het schrijven van kinderboeken. Ze zag met grote verbazing hoe auteurs instemden met slechte voorwaarden. Ze kent inmiddels de mores van het uitgeefvak, maar staat ook voor goede condities waartegen auteurs kunnen werken.

Door Christel Jansen
‘Vanuit mijn 25-jarige ervaring als jurist heb ik mij grenzeloos verbaasd over waar auteurs genoegen mee nemen,’ zegt Degeling. ‘Het is zuur dat iedereen in de keten geld verdient en de maker moet afwachten of er wat overblijft. Ik weet heus wel dat de boekhandel het momenteel moeilijk heeft, maar daar krijgt men toch een salaris per uur. Ik vind dat ook een auteur een fatsoenlijk uurloon uit zijn werk moet kunnen halen.’
Wilma woont in een riant grachtenpand in een oud stukje Rotterdam, de gang vol met boekendozen, een verstrekkende tuin met overhangende bomen als groen rustpunt in een snel veranderende wereld. Gezien de bijzondere woonplek zou Wilma op haar lauweren kunnen rusten, maar dat is wel het laatste wat ze wil. Ze zet zich onvermoeibaar in om de positie van de auteur te verbeteren, als voorzitter van de Stichting Rechtshulp Auteurs, in de taskforce leenrecht bij de Auteursbond en vooral als uitgever/schrijver bij Menuet.

In 2013 sloegen Wilma en collega-auteurs Theo Engelen en Gerard Sonnemans de handen ineen en richtten de coöperatieve uitgeverij Menuet op – de naam betekent ‘samendans’. Inmiddels hebben ze negen leden, allen gevestigde jeugdboekenauteurs en illustratoren. Er is amper overhead, geen kantoor, ze werken uiterst flexibel.

Formule
De formule luidt als volgt: je betaalt een eenmalige toetredingsbijdrage van 400 euro. Er is geen contributie, maar je bekostigt de voorfinanciering van je eigen boek plus de overige aan het boek toe te rekenen kosten (zoals opslag) en draagt daar ook het financiële risico over. Het voordeel: de totale opbrengst is voor de maker, op een bijdrage van 200 euro per titel na en 3% van de verkoop. Dat geld gaat naar de coöperatie en wordt collectief beheerd voor de algemene kosten (website, bankkosten, lidmaatschap Vereniging van Zelfstandige uitgevers (VZU), kosten van beurzen en brochures). Menuet is een coöperatie UA (uitgesloten aansprakelijkheid), dat wil zeggen dat je als lid privé niet aansprakelijk bent voor de coöperatie, dus ook niet voor andermans boeken.

Wilma: ‘Al lijkt het er financieel misschien op, Menuet is geen bundeling “eigen-beheer-uitgevers”. We hanteren een kwaliteitsnorm: een manuscript wordt door minimaal twee leden beoordeeld. ‘

‘Een coöperatie is de meest sympathieke vorm. Al het werk dat uitgeven met zich meebrengt, wordt in beginsel door de leden gedaan. Alleen illustraties en vormgeving besteden we uit. We hebben net wel de discussie gevoerd of we de vertegenwoordiging naar de boekhandel niet uit handen moeten geven. Maar een vertegenwoordiger vraagt 10 tot 15%, én zelf boekhandels bezoeken heeft voordelen: je kunt persoonlijk toelichten waar je voor staat en het helpt dat je het niet alleen doet voor je eigen werk, maar voor het hele fonds. Eigenlijk valt het best mee: als je een kinderboekhandel twee keer hebt bezocht, kun je bellen. Ben ik een weekeinde in Drenthe, dan doe ik Zwolle, Assen en Emmen tussendoor. Je moet er wel voor zorgen dat je zichtbaar blijft, want een titel in de boekhandel krijgen, blijft lastig. Het verschil met de traditionele uitgever wordt overigens steeds kleiner, want die vraagt tegenwoordig veel van een auteur, zeker op het gebied van publiciteit en marketing.

Van een Menuet-auteur verwachten we een actieve bijdrage. In principe voert iedereen taken uit. Lukt dat niet, dan betaal je voor geleverde diensten.

De financiële investering per titel is te overzien: hoe minder overhead, hoe sneller je boek commercieel een succes is. Met het prentenboek Kom je op mijn feestje? zat ik bij een verkoop van 1000 exemplaren al een stuk hoger dan de gebruikelijke 10% royalty’s. Wat vervelend kan zijn, is dat je de investering langzaam terugverdient omdat een groot deel opgaat aan de boekhandel (tot 45%) en vergeet ook de CB- en verzendkosten niet. Maar we zijn tot nu toe allemaal uit de kosten gekomen. De investering kun je zo hoog maken als jezelf wilt, dat hangt ervan af hoe het boek eruit gaat zien.

Richt je op een niche
Van Theo Engelen verscheen onlangs Marathon, een roman voor volwassenen, daarvoor hoef je alleen een omslag te laten maken en het binnenwerk te laten vormgeven. Dat is relatief goedkoop. We hebben erover besproken of we zo’n boek wel willen in ons kinderboekenfonds. Zo’n roman is misschien nog lastiger aan de man te brengen. Maar Theo is een fervent hardloper en daarin is de rennerswereld geïnteresseerd. Je moet je dan op die niche richten. Voor het Handboek voor bijenfans van Gerard Sonnemans geldt in principe hetzelfde.

Samen met mijn man maakte ik Van kapers tot ketters over de Gevangenpoort in Den Haag, met illustraties van legoblokjes en -poppetjes. Als we op pad gaan, nemen we het legomodel van de Gevangenpoort mee. Je ziet kindergezichten opengaan bij het legobouwwerk. Maar de vraag is: hoe weten ze dat dit boek er is? Het is een niet alledaags boek en dat is lastig zichtbaar te maken. Niet alleen in de uitgeverswereld en boekhandels, met de focus op BN’ers en bestsellers verschraalt het aanbod, ook in de openbare bibliotheek. Filialen sluiten, collecties gaan over naar de schoolbibliotheken. Grotere bibliotheken zijn onontbeerlijk voor leesbevordering en de diversiteit van het aanbod, maar ook voor de inkomsten van uitgevers en schrijvers. Ook het leenrecht moet anders worden ingericht.

Het zou fijn zijn als de boekenwereld en de media zich meer openstellen voor kleinere uitgeverijen. Juist wij zorgen voor een breed aanbod, voor boeken buiten de gebaande paden. Wij hebben net als iedere andere uitgever kwaliteit hoog in het vaandel staan, alleen doen wij nog meer ons best omdat we zelf het risico dragen.

We zien de belangstelling voor deze vorm van uitgeven duidelijk groeien onder auteurs, maar het is niet zo dat ze zich nu en masse aanmelden. Mensen zien op tegen het uitgeverswerk en de financiële investering. Je moet uiteraard goed je eigen schrijftijd bewaken, maar het uitgeverswerk voedt je ook. Zo is mijn contact met de boekhandel duidelijk verbeterd. En ik heb zelf een cursus InDesign gevolgd om te kunnen snappen wat ik aan de vormgever vraag. Geloof me, deze manier van werken verdiept je schrijverschap.’

Voorbeeldbegroting van het prentenboek De letterdief van Gerard Sonnemans (oplage 1.000 ex.)
Alle redactie en een deel van de opmaak zijn met gesloten beurzen binnen Menuet verricht:

De voorfinanciering is terugverdiend bij een verkoop van 575 exemplaren, afhankelijk van pr-kosten en de aan verkoop gekoppelde kostenposten (bijv. CB en boekhandelsmarge).

Leden van coöperatie Menuet

• Dagelijks bestuur: Wilma Degeling. Theo Engelen, Gerard Sonnemans
• Leden: Thea Dubbelaar, Bies van Ede, Aby Hartog, Anneriek van Heugten, Jan Liefering, Enno van der Schans.
  uitgeverijmenuet.nl