Voor het publiceren, verfilmen of uitvoeren van je boek, scenario of toneelstuk maak je in de regel afspraken met een uitgever, producent, theatergroep of andere partij.
Als auteur kun je jouw auteursrechten in licentie geven. Dat wil zeggen dat jij toestemming geeft om het werk op een bepaalde manier openbaar te maken en/of te verveelvoudigen, meestal voor een bepaalde tijd, voor een bepaald gebruik en binnen een bepaald gebied. Je behoudt dan zelf je auteursrechten.
Het auteursrecht kan ook worden overgedragen. De Auteursbond raadt echter aan om je auteursrechten niet over te dragen, maar een licentie af te sluiten, zodat je betrokken dient te worden zodra er met je werk iets nieuws gebeurt waarover je nog geen afspraken had met de uitgeverij of producent. In de modelcontracten van de Auteursbond wordt uitgegaan van een licentieverlening.
Een exclusieve licentie (of een overdracht) kan alleen schriftelijk tot stand komen.
In sommige gevallen kun je er ook voor kiezen om je werk zelf uit te geven. Je exploiteert dan je eigen auteursrechten, en hoeft geen contract met bijvoorbeeld een uitgever af te sluiten. Wel maak je waarschijnlijk afspraken met een drukker of online platform wat faciliteert in het zelf uitgeven, maar daarvoor hoef je geen auteursrechten te licentiëren of over te dragen. Lees hier alles over zelf uitgeven.
Hoe krijg ik mijn zelf uitgegeven boek in de boekhandel?
Onmisbaar is een uitsluiting bij het Centraal Boekhuis (CB). Zij bieden een speciaal tarief voor kleine uitgevers. Je kunt er ook voor kiezen je aan te sluiten bij een organisatie die de collectieve opslag bij het CB regelt, zoals de Vrije Uitgevers en Paris Books. Daarmee druk je de kosten. Zorg er daarnaast voor dat je boek een ISBN heeft. De stap naar de boekhandels kun je vergemakkelijken door een vertegenwoordiger in te huren, die jouw boek aan boekhandels verkoopt.
Wanneer zijn schrijverswerkzaamheden vrijgesteld van btw?
Schrijverswerkzaamheden zijn meestal vrijgesteld van btw. Hieronder valt ook het componeren van muziek, het creëren van cartoons, en het vertalen van boeken, verhalen en scenario’s. Hetzelfde geldt voor veel journalistiek werk. Wat wel belast wordt: het schrijven van reclame- en zakelijke teksten, in opdracht geschreven informatieve teksten (denk bijvoorbeeld aan gebruiksaanwijzingen of brochures), en het uitgeven van publicaties. Uitgeven in eigen beheer is dus niet vrijgesteld van btw.
Het nieuwe uitgeven: de coöperatie
Wilma Degeling, schrijver en mede-oprichter van Menuet
Wilma Degeling (1957) werkte jarenlang als advocaat en rechter, tot ze zich ging toeleggen op het schrijven van kinderboeken. Ze zag met grote verbazing hoe auteurs instemden met slechte voorwaarden. Ze kent inmiddels de mores van het uitgeefvak, maar staat ook voor goede condities waartegen auteurs kunnen werken.
Door Christel Jansen
‘Vanuit mijn 25-jarige ervaring als jurist heb ik mij grenzeloos verbaasd over waar auteurs genoegen mee nemen,’ zegt Degeling. ‘Het is zuur dat iedereen in de keten geld verdient en de maker moet afwachten of er wat overblijft. Ik weet heus wel dat de boekhandel het momenteel moeilijk heeft, maar daar krijgt men toch een salaris per uur. Ik vind dat ook een auteur een fatsoenlijk uurloon uit zijn werk moet kunnen halen.’
Wilma woont in een riant grachtenpand in een oud stukje Rotterdam, de gang vol met boekendozen, een verstrekkende tuin met overhangende bomen als groen rustpunt in een snel veranderende wereld. Gezien de bijzondere woonplek zou Wilma op haar lauweren kunnen rusten, maar dat is wel het laatste wat ze wil. Ze zet zich onvermoeibaar in om de positie van de auteur te verbeteren, als voorzitter van de Stichting Rechtshulp Auteurs, in de taskforce leenrecht bij de Auteursbond en vooral als uitgever/schrijver bij Menuet.
In 2013 sloegen Wilma en collega-auteurs Theo Engelen en Gerard Sonnemans de handen ineen en richtten de coöperatieve uitgeverij Menuet op – de naam betekent ‘samendans’. Inmiddels hebben ze negen leden, allen gevestigde jeugdboekenauteurs en illustratoren. Er is amper overhead, geen kantoor, ze werken uiterst flexibel.
Formule
De formule luidt als volgt: je betaalt een eenmalige toetredingsbijdrage van 400 euro. Er is geen contributie, maar je bekostigt de voorfinanciering van je eigen boek plus de overige aan het boek toe te rekenen kosten (zoals opslag) en draagt daar ook het financiële risico over. Het voordeel: de totale opbrengst is voor de maker, op een bijdrage van 200 euro per titel na en 3% van de verkoop. Dat geld gaat naar de coöperatie en wordt collectief beheerd voor de algemene kosten (website, bankkosten, lidmaatschap Vereniging van Zelfstandige uitgevers (VZU), kosten van beurzen en brochures). Menuet is een coöperatie UA (uitgesloten aansprakelijkheid), dat wil zeggen dat je als lid privé niet aansprakelijk bent voor de coöperatie, dus ook niet voor andermans boeken.
Wilma: ‘Al lijkt het er financieel misschien op, Menuet is geen bundeling “eigen-beheer-uitgevers”. We hanteren een kwaliteitsnorm: een manuscript wordt door minimaal twee leden beoordeeld. ‘
‘Een coöperatie is de meest sympathieke vorm. Al het werk dat uitgeven met zich meebrengt, wordt in beginsel door de leden gedaan. Alleen illustraties en vormgeving besteden we uit. We hebben net wel de discussie gevoerd of we de vertegenwoordiging naar de boekhandel niet uit handen moeten geven. Maar een vertegenwoordiger vraagt 10 tot 15%, én zelf boekhandels bezoeken heeft voordelen: je kunt persoonlijk toelichten waar je voor staat en het helpt dat je het niet alleen doet voor je eigen werk, maar voor het hele fonds. Eigenlijk valt het best mee: als je een kinderboekhandel twee keer hebt bezocht, kun je bellen. Ben ik een weekeinde in Drenthe, dan doe ik Zwolle, Assen en Emmen tussendoor. Je moet er wel voor zorgen dat je zichtbaar blijft, want een titel in de boekhandel krijgen, blijft lastig. Het verschil met de traditionele uitgever wordt overigens steeds kleiner, want die vraagt tegenwoordig veel van een auteur, zeker op het gebied van publiciteit en marketing.
Van een Menuet-auteur verwachten we een actieve bijdrage. In principe voert iedereen taken uit. Lukt dat niet, dan betaal je voor geleverde diensten.
De financiële investering per titel is te overzien: hoe minder overhead, hoe sneller je boek commercieel een succes is. Met het prentenboek Kom je op mijn feestje? zat ik bij een verkoop van 1000 exemplaren al een stuk hoger dan de gebruikelijke 10% royalty’s. Wat vervelend kan zijn, is dat je de investering langzaam terugverdient omdat een groot deel opgaat aan de boekhandel (tot 45%) en vergeet ook de CB- en verzendkosten niet. Maar we zijn tot nu toe allemaal uit de kosten gekomen. De investering kun je zo hoog maken als jezelf wilt, dat hangt ervan af hoe het boek eruit gaat zien.
Richt je op een niche
Van Theo Engelen verscheen onlangs Marathon, een roman voor volwassenen, daarvoor hoef je alleen een omslag te laten maken en het binnenwerk te laten vormgeven. Dat is relatief goedkoop. We hebben erover besproken of we zo’n boek wel willen in ons kinderboekenfonds. Zo’n roman is misschien nog lastiger aan de man te brengen. Maar Theo is een fervent hardloper en daarin is de rennerswereld geïnteresseerd. Je moet je dan op die niche richten. Voor het Handboek voor bijenfans van Gerard Sonnemans geldt in principe hetzelfde.
Samen met mijn man maakte ik Van kapers tot ketters over de Gevangenpoort in Den Haag, met illustraties van legoblokjes en -poppetjes. Als we op pad gaan, nemen we het legomodel van de Gevangenpoort mee. Je ziet kindergezichten opengaan bij het legobouwwerk. Maar de vraag is: hoe weten ze dat dit boek er is? Het is een niet alledaags boek en dat is lastig zichtbaar te maken. Niet alleen in de uitgeverswereld en boekhandels, met de focus op BN’ers en bestsellers verschraalt het aanbod, ook in de openbare bibliotheek. Filialen sluiten, collecties gaan over naar de schoolbibliotheken. Grotere bibliotheken zijn onontbeerlijk voor leesbevordering en de diversiteit van het aanbod, maar ook voor de inkomsten van uitgevers en schrijvers. Ook het leenrecht moet anders worden ingericht.
Het zou fijn zijn als de boekenwereld en de media zich meer openstellen voor kleinere uitgeverijen. Juist wij zorgen voor een breed aanbod, voor boeken buiten de gebaande paden. Wij hebben net als iedere andere uitgever kwaliteit hoog in het vaandel staan, alleen doen wij nog meer ons best omdat we zelf het risico dragen.
We zien de belangstelling voor deze vorm van uitgeven duidelijk groeien onder auteurs, maar het is niet zo dat ze zich nu en masse aanmelden. Mensen zien op tegen het uitgeverswerk en de financiële investering. Je moet uiteraard goed je eigen schrijftijd bewaken, maar het uitgeverswerk voedt je ook. Zo is mijn contact met de boekhandel duidelijk verbeterd. En ik heb zelf een cursus InDesign gevolgd om te kunnen snappen wat ik aan de vormgever vraag. Geloof me, deze manier van werken verdiept je schrijverschap.’
Voorbeeldbegroting van het prentenboek De letterdief van Gerard Sonnemans (oplage 1.000 ex.)
Alle redactie en een deel van de opmaak zijn met gesloten beurzen binnen Menuet verricht:
Drukwerk
€ 1.757,00
Voorschot illustrator
€ 750,00
Opmaak
€ 192,50
ISBN-aanvraag
€ 9,53
Titelbijdrage Menuet
€ 200,00
3% (over 60% oplage)
€ 162,51
Totaal
€ 3.071,54
De voorfinanciering is terugverdiend bij een verkoop van 575 exemplaren, afhankelijk van pr-kosten en de aan verkoop gekoppelde kostenposten (bijv. CB en boekhandelsmarge).
Leden van coöperatie Menuet
Dagelijks bestuur: Wilma Degeling. Theo Engelen, Gerard Sonnemans
Leden: Thea Dubbelaar, Bies van Ede, Aby Hartog, Anneriek van Heugten, Jan Liefering, Enno van der Schans. uitgeverijmenuet.nl
Uitgeven in eigen beheer: Interview met Jacqueline Zirkzee
Jacqueline Zirkzee doet waar anderen over praten: ze gaf haar zevende roman in eigen beheer uit
door Christel Jansen Een paar dagen voor de presentatie van De eerste priesteres, de nieuwste roman van Jacqueline Zirkzee, leverde een vrachtwagen veertig dozen boeken af. Haar gang en werkkamer stonden vol. Nu, twee maanden later, zijn er nog maar negen dozen over en denkt ze na over een tweede druk.
Jacqueline Zirkzee (1960) schrijft historische romans. In 2001 debuteerde ze bij uitgeverij Conserve. Tien jaar lang verschenen haar romans daar, maar toen was de chemie weg en besloot ze haar nieuwste manuscript elders onder te brengen. Dat lukte, maar met moeite. Na die ervaring was ze er klaar mee: niet met schrijven, maar met het gedoe met uitgevers. Twee jaar lang liep ze rond met het gevoel dat ‘niemand op haar zat te wachten’. Ondertussen liet het verhaal van De eerste priesteres haar niet los en telkens als ze haar tekst herlas, dacht ze: het is zo origineel, het is zo anders. Ze wilde geen concessies doen, historische romans blijven schrijven op haar manier en al helemaal niet meer ‘op sollicitatiegesprek‘ hoeven bij een uitgever. Van haar roman Het boek van Tristan en Isolde waren notabene 10.000 exemplaren verkocht.
Michelle Shanti, van de faciliterende uitgeverij London Books, bracht haar op het idee om haar werk in eigen beheer uit te geven. Als schrijfcoach werkte Jacqueline al vier jaar samen met deze uitgever en ze wist hoe lastig het is om al die stappen in het uitgeefproces zelf uit te zoeken. Ze tekende een contract met London Books, nam diensten bij ze af – zoals het aansluitingscontract met het CB, contacten voor de boekproductie, en vertegenwoordiging bij de boekhandel – en na aftrek van de kosten, zou de winst voor haar zijn. (zie kader).
Vooruitplannen
In augustus 2018 was het manuscript af. In de laatste ronde kreeg Jacqueline steun van scenariste Moniek Kramer, die ze met een eenmalige en tijdelijke subsidie van de Auteursbond kon inschakelen. Met haar tips kwam er net wat meer pit in het verhaal.
In september kondigde ze op de sociale media aan dat ze haar boek zelf zou uitbrengen. Ze vroeg lezers mee te denken over de cover, de bladspiegel, het lettertype, maar volgde uiteindelijk toch haar eigen pad. Ze koos voor een Amerikaans groot lettertype op de cover. ‘Mensen zien het op hun scherm, op bol.com,’ zo redeneerde ze. ‘Dan moeten de titel en mijn naam eruit springen. Ik wilde een ruime lay-out én het boek moest door de brievenbus kunnen omdat verzending anders onbetaalbaar zou zijn. Op de exemplaren die ik vanuit huis verzend, bespaar ik de boekhandelskorting. Maar als je dan 6,50 euro aan verzendkosten moet betalen in plaats van 3,50, heb je er niet veel aan. Door de ruime belettering was de rug te dik geworden. Ik heb toen huilend – het is toch je eigen kindje -, de drukker gebeld. Een dunnere papiersoort was de oplossing.’
Ondertussen speurde ze het web af naar sites waar ze recensies van kon verwachten. Histoforum, Zinweb, Boekenbijlage en een aantal boekbloggers kregen het manuscript en schreven lovende recensies. Ze had ze wel goed gescreend, op het aantal volgers en of ze niet alleen een flaptekst plaatsten.
De eerste oplage was 400, de minimale opgave voor een reguliere drukgang, met minder was het Printing on Demand geworden en dat zou de kostprijs omhoog duwen. ‘Een druk van duizend exemplaren zou veel goedkoper zijn geweest, maar dan hadden ze hier met een dubbele pallet voor mijn deur gestaan.’
Ervaring rijker
Een nieuw boek is al in de maak. Samen met twee collega-auteurs werkt ze aan een laagdrempelig schrijfboek Schrijf je boek in 1 jaar. Jacqueline: ‘Ik weet heel goed wat ik nu anders zou doen. Zo had ik kosten kunnen besparen door efficiënter met de opmaak om te gaan. Het duurde bij mij ook best lang voordat ik de cover oké vond. En verder ging ik ervan uit dat de kosten circa de helft van de verkoopprijs zouden bedragen, maar die bleken een stuk hoger. Nu weet ik bijvoorbeeld dat de opmaker vanaf 80.000 woorden een meerprijs rekent, bleek ik er 87.000 te hebben. Misschien dat ik bij de tweede druk de prijs wat opschroef, vijftien euro is eigenlijk net te krap.’
Of ik nog een roman in eigen beheer ga uitgeven, hangt af van hoe snel de tweede druk verkoopt. In de eerste plaats ben ik schrijver. Nu zit mijn hoofd te vol met de organisatie rond dit boek en mijn werkzaamheden als schrijfcoach, maar komend najaar ga ik op schrijfretraite in Griekenland. Lopend door ruïnes borrelen er vanzelf ideeën op. Voor een nieuw boek af is, zijn we zo een paar jaar verder en dan ziet het uitgeverslandschap er waarschijnlijk weer heel anders uit. Op het moment lopen we in Nederland nog behoorlijk achter op het gebied van selfpublishing. In de Verenigde Staten is indie publisher een geuzennaam, hier moet je toch tegen aardig wat vooroordelen opboksen. Zo heb ik bijvoorbeeld drie keer een werkbeurs gehad van het Letterenfonds, maar daar kon ik met dit boek geen aanspraak op maken. Heel vreemd, omdat ik mijn waarde inmiddels wel bewezen heb.’
Mysterieus
Er is genoeg om tevreden over te zijn: de mysterieuze uitstraling van het boek, de hoge opkomst bij de lancering in hartje Leiden, de aandacht van de regionale media. In de landelijke pers is ze teleurgesteld, al snapt ze best dat ‘die prioriteiten moeten stellen’. Ze is geen marketeer, beschikt niet over een advertentiebudget, maar probeert op een andere manier free publicity te genereren: ‘Ik heb genoeg materiaal om de interesse hoog te houden, over de opgravingen en musea die ik bezocht en hoe die in het boek terechtkwamen. In de roman komen bijvoorbeeld rieteilanden voor waar mensen op wonen, zo leven mensen nu nog in Peru.’
Niet voor iedereen
Een van de mooiste complimenten die ze ooit kreeg: ‘Jij doet, waar andere mensen over praten.’ ‘Lang aarzelen over grote beslissingen kan je verlammen,’ meent ze. ‘Ik ben wel iemand die besluiten neemt, for better or for worse, en daar dan voor gaat. Dat doe ik in mijn persoonlijk leven en in mijn schrijverschap.’
Bij de Cultuurpers verscheen onlangs een podcast waarin journalist Linda Huijsmans Jacqueline Zirkzee en Wanda Gloude van Gloude Publishing interviewt.
Kostenoverzicht De eerste priesteres bij verkoop via het CB
Verkoopprijs: 15 €
Kosten per exemplaar:
15 euro – 9% BTW
1,24
Uitleveren: CB
1,54 per ex.
Boekhandelskorting: 43-52%, gem. ca.
7,00
London Books:
1,00
Verzending naar CB
(in pakket van 10 met goedkope verzender (Sandd/DPD):
0,65
Totaal:
11,43
Bij verkoop via andere kanalen (lancering, sociale media, website, boekenmarkten, presentaties, etc.), zijn de marges aanzienlijk gunstiger voor de schrijver.
Drukkosten bij oplage 400: € 1800
(N.B. de prijzen zijn inclusief BTW)
Extra inkomsten: Jacqueline riep mensen op om haar voor tien euro, op de prijs van het boek, te sponsoren. Die mensen mochten dan op de boekpresentatie komen of kregen het boek zonder verzendkosten toegestuurd. Dat leverde al met al een paar honderd euro op. Ook vond ze een bedrijf dat haar boekpresentatie sponsorde, de Zirkzee Groep. De Auteursbond beschikte in 2018 over een eenmalig budget om coachingstrajecten financieel te ondersteunen en daar maakte Jacqueline gebruik van.