Transparantieverplichting

Geeft jouw uitgever de juiste informatie over exploitatieopbrengsten?

Krijg je een billijke vergoeding? Wanneer is het moment om de bestsellerbepaling in te roepen? En wanneer kun je het contract beëindigen omdat de uitgever je werk onvoldoende exploiteert? Per 7 juni 2022 treedt een wettelijke transparantieverplichting in werking die je een handvat biedt om te controleren of jouw uitgever de juiste informatie geeft over de exploitatieopbrengsten van je werk. Daarmee is het ook een middel om de andere contractuele verplichtingen van de uitgever te checken.  

De transparantieverplichting gaat pas in juni 2022 in, maar het is verstandig om daar ook nu al rekening mee te houden bij de contracten die je sluit met je uitgever, producent of ander type opdrachtgever. In dit artikel lees je wat de transparantieverplichting inhoudt, wat je eraan hebt en hoe je hier bij het maken van afspraken op kunt inspelen.

Belang 1: billijke vergoeding

Als auteur heb je recht op een billijke vergoeding voor de toestemming die je jouw opdrachtgever verleent om jouw werk te kunnen exploiteren. Als je een vergoeding op basis van royalty ontvangt, dan is het wel zo fijn om te kunnen controleren of je wel daadwerkelijk krijgt wat je met je opdrachtgever hebt afgesproken. Als je bijvoorbeeld een percentage over de netto-omzet ontvangt, is het goed om na te kunnen lopen hoe deze wordt berekend.

Belang 2: bestsellers

Als je een vergoeding voor je werk ontvangt (of al hebt ontvangen), maar die vergoeding onevenredig laag is ten opzichte van wat jouw werk je opdrachtgever opbrengt, dan heb je recht op een aanvullende vergoeding. Dit is vaak het geval bij een bestseller. Om te kunnen beoordelen of er sprake is van zo’n onevenredigheid, moet je wel een beeld hebben bij wat de totale opbrengsten zijn. Een beetje inzage in de opbrengsten is dus wel zo handig, en die inzage heb je alleen als degenen die jouw werk exploiteren daar transparant in zijn.

Belang 3: onvoldoende exploitatie

Het kan zijn dat je opdrachtgever jouw werk na het sluiten van de overeenkomst niet is gaan exploiteren of dat intussen nauwelijks meer doet. Als exploitatie nog wel mogelijk is, dan kun je de opdrachtgever nog een redelijke termijn gunnen om je werk alsnog te exploiteren. Blijft exploitatie uit, of was het in de eerste plaats niet (meer) mogelijk om je werk te exploiteren, dan mag je de overeenkomst ontbinden. Om te weten of er sprake is van onvoldoende exploitatie, is het wel zo handig om te weten in welke mate je werk überhaupt geëxploiteerd wordt. Ook daarom is transparantie belangrijk.

Inhoud van de verplichting

Op basis van het nieuwe wetsartikel zal een opdrachtgever die jij toestemming voor exploitatie verleent (bijvoorbeeld door het verstrekken van een gebruikslicentie of een overdracht van auteursrechten), jou één keer per jaar moeten informeren over de manieren waarop hij jouw werk exploiteert en wat hij daarmee verdient. Ook zul je geïnformeerd moeten worden over de vergoeding die daar uitrolt, zoals jouw royalty.

De nieuwe wet bepaalt dat de informatie die je ontvangt “actueel, relevant en volledig” moet zijn. Je opdrachtgever mag je dus niet afpoeieren met oude gegevens, bedelven onder een stortvloed aan data waar je niet wijs uit wordt, of belangrijke informatie achterwege laten. Wat relevante informatie is, zal afhankelijk zijn van de sector waarbinnen je werkzaam bent.

Keten van licenties

Het kan natuurlijk zo zijn dat je opdrachtgever andere partijen exploitatierechten heeft verleend (nevenrechten) en hij het totaalplaatje van inkomsten die partijen verder exploitatieketen genereren, mist. Op grond van de transparantieverplichting moet zo’n andere partij jou of je opdrachtgever de ontbrekende informatie verstrekken als een van jullie daarom vraagt. Als niet duidelijk is wie die andere partijen überhaupt zijn, dan moet jou dat ook worden verteld als je daarom vraagt.

Uitzonderingen

Misschien heb je maar een beperkte bijdrage geleverd aan de totstandkoming van het werk als geheel. Als die bijdrage “niet significant” is, dan hoeven opdrachtgevers en andere partijen in de exploitatieketen geen informatie te verstrekken. Dat moeten ze vervolgens weer wel als je kunt laten zien dat je de informatie nodig hebt om te kijken of je recht hebt op die eerder genoemde aanvullende vergoeding.

Het is ook mogelijk dat je werk nauwelijks wat opbrengt en het verstrekken van informatie onevenredig veel administratief gedoe oplevert. Als daar aantoonbaar sprake van is, dan kan een opdrachtgever of andere exploitant volstaan met het aanleveren van wat minder informatie, maar je moet dan alsnog de informatie krijgen die je “redelijkerwijs” mag verwachten.

Afspraken maken

Het is verstandig om al bij het sluiten van je contract rekening te houden met de wettelijke transparantieverplichting (ook voordat die intreedt) en concrete afspraken te maken over de manier waarop je opdrachtgever hieraan gaat voldoen. Zo kun je bijvoorbeeld alvast een vaste datum afspreken waarop je het jaarlijkse overzicht krijgt, een aantal voorwaarden stellen waaraan het overzicht dient te voldoen, regelen dat je bij twijfel een accountant de boekhouding kunt laten controleren, en opnemen dat de opdrachtgever ook een overzicht van de inkomsten van andere partijen in de exploitatieketen dient te verstrekken. Voor een voorbeeld van wat je af kunt spreken over transparantie, kun je aansluiting zoeken bij art. 11 en 12 van het Modelcontract oorspronkelijk Nederlandstalig literair werk.

Auteursbond, geschillencommissie en rechter

Of je er nu afspraken over maakt of niet, jouw opdrachtgever en andere partijen die jouw werk exploiteren zullen jou relevante, actuele en volledige informatie moeten verstrekken als jij daarom verzoekt. Het is immers een wettelijke verplichting, maar helaas worden wettelijke verplichtingen door opdrachtgevers niet altijd nageleefd.

Mocht je opdrachtgever zijn verplichtingen niet nakomen, dan kun je je om te beginnen tot de Auteursbond wenden. Als je een mailtje stuurt naar jurist@auteursbond.nl en daarin de situatie en het probleem schetst, kunnen wij je adviseren over wat je rechten zijn en waar je je opdrachtgever op kunt aanspreken.

Je kunt je probleem ook als klacht voorleggen bij de Geschillencommissie Auteurscontractenrecht. De uitspraken van deze geschillencommissie zijn bindend (als je je geschil niet anoniem voorlegt). Wel moet je opdrachtgever aangesloten zijn bij de Geschillencommissie Auteurscontractenrecht voordat je klacht in behandeling wordt genomen, en veel opdrachtgevers zijn dat helaas niet.

In het uiterste geval kun je naar de rechter stappen om de informatie te krijgen waar je recht op hebt, al zitten daar natuurlijk kosten aan vast. Als lid van de Auteursbond kun je bij Stichting Rechtshulp Auteurs een aanvraag indienen en je bij toewijzing daarvan bij laten staan tegen een sterk gereduceerd tarief.

Monitoren

Uiteindelijk is het de vraag hoe opdrachtgevers gehoor gaan geven aan hun wettelijke en contractuele transparantieverplichtingen. Vanwege de verschillende wijzen waarop content op online platforms (aanvullend) kan worden geëxploiteerd, zoals via podcasts, online (leer)omgevingen en streamingsdiensten, is het de vraag hoe overzichtelijk en inzichtelijk de informatie die je krijgt zal zijn. De Auteursbond blijft alert op de ontwikkelingen uit de beroepspraktijk en wordt er dan ook graag van op de hoogte gesteld als jouw opdrachtgever je geen, onvolledige of onduidelijke overzichten verstrekt.

De aanleiding voor de introductie van deze verplichting is de implementatie van een EU-richtlijn die zich onder andere richt op eerlijkere auteurscontracten.

De Auteursbond lobbyde, samen met andere belangenbehartigende organisaties voor makers, al jaren voor zo’n wettelijke transparantieverplichting, maar onder druk van de EU-wetgever wordt deze nu eindelijk een feit.

Nieuw Europees auteursrecht: een sterkere positie voor de auteur

door Martin de Haan

‘De wet beschermt de grond; ze beschermt het huis van de proletariër die heeft gezwoegd; ze confisqueert het werk van de dichter die heeft gedacht.’ Dat schreef Honoré de Balzac in 1834 in een ‘Brief aan de Franse schrijvers van de negentiende eeuw’, waarmee hij de noodklok luidde over de erbarmelijke situatie waarin zijn beroepsgroep verkeerde: boeken werden op grote schaal gepirateerd en de auteur had juridisch (en dus financieel) het nakijken. Het werd hoog tijd, vond Balzac, voor zoiets als een bij wet vastgelegde ‘literaire eigendom’, waarmee het boek als geestesproduct een vergelijkbare bescherming zou genieten als elk mogelijk stoffelijk voorwerp dat aan iemand toebehoort.

Bijna twee eeuwen later kunnen we ons amper meer voorstellen dat die intellectuele eigendom, zoals het uiteindelijk is gaan heten, niet altijd al heeft bestaan, als een natuurrecht dat vanzelf opborrelt zodra iemand een werk maakt. En zo functioneert het Europese auteursrecht sinds de Berner Conventie van 1886 ook inderdaad: elke maker van een ‘werk van letterkunde, wetenschap of kunst’ (in zeer brede zin, inclusief bijvoorbeeld journalistiek) is automatisch ook eigenaar van dat werk, zonder dat daar een aanvraag of een registratie voor nodig is (het copyright-teken heeft bij ons geen juridische waarde). De maker mag vervolgens helemaal zelf bepalen hoe, door wie en tegen welke voorwaarden het werk wordt gepubliceerd, vermenigvuldigd en te gelde gemaakt.

Althans, in theorie. Want de situatie waartegen Balzac in het geweer kwam mag dan allang verleden tijd zijn, de auteurs van nu hebben zo hun eigen problemen, die in feite neerkomen op één groot probleem: verreweg de meesten van hen hebben in relatie tot hun uitgevers een erg zwakke onderhandelingspositie, met als gevolg dat er in de praktijk weinig terechtkomt van het mooie basisbeginsel. Gelukkig is deze situatie de politiek niet ontgaan. In dit stuk, het eerste van de nieuwe Kennisbank van de Auteursbond, aandacht voor twee recente ontwikkelingen die voor auteurs van groot belang kunnen zijn: de Europese DSM-richtlijn en, in het verlangde daarvan, de Nederlandse Wet auteurscontractenrecht.

DSM-richtlijn

De ‘Richtlijn van het Europees Parlement en de Raad inzake auteursrechten en naburige rechten in de digitale eengemaakte markt’, zoals hij officieel heet, is na lang onderhandelen tussen alle partijen uiteindelijk met flink wat wijzigingen op 17 april 2019 aangenomen door de Raad van Ministers; alle EU-lidstaten moeten deze richtlijn binnen vierentwintig maanden hebben verwerkt in hun eigen wetgeving. Het hoofddoel ervan is, zoals de titel al aangeeft, het stroomlijnen van de auteursrechtelijke situatie in het digitale tijdperk, zodat bijvoorbeeld de Nederlandse consument een abonnement op een Finse streamingsite kan nemen en ook in Frankrijk naar het Nederlandse achtuurjournaal kan kijken (wat allebei voorheen onmogelijk was vanwege het zogenaamde territorialiteitsbeginsel). Ook zorgt de richtlijn ervoor dat online diensten zoals YouTube de enorme inkomsten die ze genereren beter moeten gaan delen met makers en rechthebbenden van auteursrechtelijk beschermd materiaal. Maar de gewone internetgebruiker wordt niet vergeten: het doorsturen van memes en gifjes is vanaf nu officieel toegestaan, dat wil zeggen uitgezonderd van auteursrechtelijke bescherming (net zoals bijvoorbeeld citaten dat zijn). Ook mogen op internet aangetroffen foto’s van kunstwerken in het publieke domein (d.w.z. waarvan het auteursrecht is verlopen) nu zonder belemmering worden gebruikt en gedeeld zolang ze niet zelf het stempel van oorspronkelijkheid dragen (en dus nieuwe werken worden). Veel aandacht besteedt de richtlijn verder aan datamining, digitaal en grensoverschrijdend onderwijs en online ontsluiting van het cultureel erfgoed.

Voor ons als auteurs begint het pas vanaf artikel 15 en de bijbehorende overwegingen echt interessant te worden. In dat artikel, waarin een geheel nieuw, twee jaar durend auteursrecht (strikt genomen een ‘naburig recht’) voor uitgevers van perspublicaties in het leven wordt geroepen, wordt namelijk ook bepaald dat ‘auteurs van werken die verwerkt zijn in een perspublicatie, een passend aandeel krijgen van de inkomsten die uitgevers van perspublicaties ontvangen voor het gebruik van hun perspublicaties door aanbieders van diensten van de informatiemaatschappij’. We denken daarbij natuurlijk meteen aan diensten als Blendle. En deze aandacht voor de positie van de auteur komt ook in het vervolg van de richtlijn sterk tot uiting. Opmerkelijk genoeg hebben de opstellers zich daarbij niet beperkt tot het digitale domein: de nieuwe spelregels die ze introduceren voor de zakelijke afspraken tussen auteurs en exploitanten, gelden evengoed voor alle traditionele terreinen waarop de leden van de Auteursbond actief zijn, van het schrijven of vertalen van boeken tot het ondertitelen van films. Een beknopt overzicht:

  • Artikel 18: passende en evenredige vergoeding.
    ‘De lidstaten zorgen ervoor dat, wanneer auteurs en uitvoerende kunstenaars hun uitsluitende rechten voor de exploitatie van hun werken of andere materialen in licentie geven of overdragen, zij gerechtigd zijn een passende en evenredige vergoeding te ontvangen.’ Dat is voor de meeste EU-lidstaten behoorlijk revolutionair, al laten de opstellers wijselijk in het midden wat een passende en evenredige vergoeding precies inhoudt: dat mogen de lidstaten zelf invullen. De lidstaten zijn ook vrij om zelf de mechanismen te bepalen die tot zo’n passende en evenredige vergoeding moeten leiden, waarbij ze bovendien rekening dienen te houden met het principe van contractvrijheid (je kunt niemand verbieden om gratis te schrijven) en met de belangen van exploitanten en consumenten. Expliciet worden collectieve onderhandelingen toegestaan, waarmee het verbod op prijsafspraken tot het verleden kan behoren – mits dat mechanisme inderdaad wordt opgenomen in landelijke wetgeving.
  • Artikel 19: administratieve transparantie.
    Niet minder revolutionair, vooral voor auteurs die gewend zijn te werken met een overdrachtscontract: exploitanten hebben vanaf nu de verplichting om auteurs (inclusief boekvertalers, ondertitelaars etc.) minstens eenmaal per jaar ‘actuele, relevante en volledige informatie’ over de exploitatie van hun werk en de daarmee gegenereerde inkomsten te verstrekken. Dit hebben auteurs nodig om te weten of de vergoeding die ze hebben ontvangen wel passend en evenredig is, en om eventueel een beroep te kunnen doen op het bestsellerbeding (waarover later meer). Het gaat daarbij om álle inkomsten, wereldwijd, dus de exploitant zal zijn administratie goed op orde moeten hebben. De informatie in kwestie moet bovendien ‘op begrijpelijke wijze’ worden verstrekt, wat bijvoorbeeld in geval van streamingabonnementen geen overbodige eis is. Het is heel goed mogelijk dat deze spelregel in de praktijk van veel groter belang zal blijken dan de vrij vage verplichting tot passende en evenredige vergoeding, omdat auteurs hiermee een heel concreet instrument in handen krijgen om eventuele wantoestanden aan de kaak te stellen. Er zit één addertje onder het gras: van de verplichting tot administratieve transparantie mag worden afgeweken wanneer de bijdrage van de auteur ‘niet significant is, gelet op het geheel van het werk of de uitvoering’. Een criterium daarvoor geeft de richtlijn niet, maar het ligt voor de hand om hierbij te denken aan een werk (bijvoorbeeld een film) met een groot aantal makers. Overigens moedigen de opstellers expliciet collectieve onderhandelingen aan om een nog hoger niveau van administratieve transparantie te bereiken dan de richtlijn als minimum voorschrijft.
  • Artikel 20: bestsellerbepaling.
    Wanneer de oorspronkelijk overeengekomen vergoeding onevenredig laag blijkt te zijn in verhouding tot de inkomsten van de exploitant, mag de auteur een aanvullende, passende en billijke vergoeding eisen. Van een onevenredig lage vergoeding is sprake wanneer ‘de economische waarde van de rechten aanzienlijk hoger blijkt dan aanvankelijk geraamd’. Heel duidelijk is dat niet, want ‘aanzienlijk’ is net zo vaag als ‘onevenredig’ en de landelijke wetgever of de rechter zal het dus verder moeten invullen, maar het biedt auteurs in elk geval enige houvast (namelijk het verschil tussen calculatie en werkelijke opbrengst). Belangrijk is ook dat de richtlijn expliciet naar collectieve overeenkomsten verwijst, die niet alleen worden toegestaan, maar ook aangemoedigd. Auteurs kunnen zich in hun eis bovendien laten vertegenwoordigen, bijvoorbeeld door een beroepsvereniging.
  • Artikel 21: geschillenregeling.
    De richtlijn voorziet ook in een geschillenregeling voor het geval een auteur van mening is dat zijn uitgever in gebreke blijft met betrekking tot de in artikel 19 en 20 bepaalde administratieve transparantie en aanvullende vergoeding. Alle lidstaten moeten een instantie en mechanisme hebben waar auteurs een beroep op kunnen doen zonder naar de rechter te hoeven stappen. Ook ‘representatieve organisaties van auteurs’, de Auteursbond dus bijvoorbeeld, moeten deze procedures in gang kunnen zetten op verzoek van een of meer auteurs.
  • Artikel 22: teruggave van rechten.
    Tot slot maakt de richtlijn het auteurs mogelijk, óók als ze met overdrachtscontracten werken, om rechten (of een deel daarvan) terug te vragen als de exploitatie van een werk tekortschiet. Te denken valt bijvoorbeeld ook aan een boektitel die de uitgever niet opnieuw in druk wil uitbrengen: de schrijver of vertaler kan de rechten voor de papieren versie dan terugvragen, terwijl de uitgever misschien wel de rechten voor het e-boek behoudt.

Nederlandse wet

EU-richtlijnen zijn zelf geen wetten, maar regels waaraan de nationale wetgeving van de lidstaten moet voldoen (met vaak de nodige speelruimte). Voordat we er als auteurs van kunnen profiteren, moet de DSM-richtlijn dan ook eerst nog worden geïmplementeerd in het Nederlands recht, waarvoor een maximale periode van twee jaar is voorzien. Dat is geen eenvoudig proces, want er moet een interpretatieslag plaatsvinden, er mogen keuzes worden gemaakt en er moeten belangen worden afgewogen. Daarom vindt er een consultatie plaats, waaraan ook de Auteursbond meedoet. Hoe dan ook is duidelijk dat er een aantal belangrijke wijzigingen zal moeten worden aangebracht in onze eigen Auteurswet – hoewel we met de in 2015 aangenomen Wet auteurscontractenrecht en de daaruit voortvloeiende herziening van de Auteurswet al een flink voorschot hebben genomen op de Europese richtlijn. Een kort overzichtje:

  • Recht op billijke vergoeding.
    De Nederlandse wet spreekt inderdaad niet van ‘passende en evenredige’ vergoeding, maar het uitgangspunt is gelijk. In het consultatiedocument voor de implementatie van de DSM-richtlijn wordt dan ook geconstateerd dat aanpassing van de Nederlandse wet hier niet nodig is – een constatering waarbij een flink vraagteken te plaatsen valt, want ‘billijk’ en ‘passend’ mogen dan min of meer synoniem zijn, het idee van een ‘evenredige’ vergoeding (waarin naast de geleverde prestatie ook het commerciële succes wordt meegewogen) ontbreekt in de Nederlandse wet.
  • Geschillenregeling.
    De Nederlandse wet voorziet al in een geschillencommissie auteurscontractenrecht, en het consultatiedocument concludeert dat een wetswijziging daarom niet nodig is. Ook ‘representatieve organisaties van auteurs’ kunnen volgens de Nederlandse wet een geschilprocedure in gang zetten. Het probleem is alleen dat uitgevers tot nu toe niet verplicht om aan zo’n procedure mee te werken, met als gevolg dat er sinds de invoering in 2015 nog maar twee zaken aan de commissie zijn voorgelegd. De Wet auteurscontractenrecht wordt momenteel geëvalueerd, en dit punt staat daarbij voor de Auteursbond uiteraard hoog op de agenda.
  • Bestsellerbepaling.
    De Nederlandse wet bevat al zo’n bepaling: bij ‘ernstige onevenredigheid’ van de oorspronkelijke vergoeding tot de opbrengst van de exploitatie kan de auteur een aanvullende vergoeding eisen. De vraag daarbij is natuurlijk wat ‘ernstig’ is, en het consultatiedocument stelt voor dat woordje te schrappen: volgens de Europese richtlijn moet er sprake zijn van een ‘duidelijke’ onevenredigheid, dus de formulering in de Nederlandse wet zal ongetwijfeld een beetje worden aangepast in het voordeel van de auteur.
  • Herroepingsrecht.
    Dit is al opgenomen in de Nederlandse wet: als een werk niet voldoende wordt geëxploiteerd, kan de maker zijn rechten terugvragen. Dit geldt ook voor overdrachtscontracten, maar het probleem daarbij was tot nu toe dat de auteurs meestal geen inzicht kregen in de verkoopcijfers. Dat gaat veranderen met het laatste punt:
    • Transparantieplicht. Deze bepaling van de DSM-richtlijn is nog op geen enkele manier in de Nederlandse wet opgenomen en is van bijzonder groot belang voor met name auteurs die met overdrachtscontracten werken: ook zij zullen in de toekomst eenvoudig kunnen zien hoe hun vergoeding zich verhoudt tot de opbrengst van de uitgever, of een beroep op het bestsellerbeding gerechtvaardigd lijkt en of hun werk nog wel voldoende wordt geëxploiteerd.  

Conclusie

Met de DSM-richtlijn wordt de positie van de auteur in theorie aanzienlijk versterkt. Op uiterlijk 17 april 2021 weten we welke vorm die versterking zal krijgen in de Nederlandse wetgeving. Daarna is het vooral de vraag of en hoe auteurs gebruik zullen maken van hun nieuwe rechten. We zouden daarbij goed een nieuwe Balzac kunnen gebruiken als aanjager.

Dit artikel is bedoeld als een eenvoudige inleiding voor leden van de Auteursbond. De geciteerde bronnen zijn goed leesbaar:

Auteurs- en naburig recht in beweging: 4 wetgevingstrajecten op de agenda

Door Erik Thijssen, namens Platform Makers
In 2020 (en 2021) staan maar liefst vier wetgevingstrajecten rond het auteurs- en naburig recht op de politieke agenda. Een aanpassing van de Wet Toezicht op Collectief Beheersorganisaties, implementatie van de veelbesproken nieuwe Auteursrecht Richtlijn, implementatie van de veel minder besproken nieuwe Omroep Richtlijn en een evaluatie van het Nederlandse Auteurscontractenrecht. Sommige trajecten zijn vooral technisch van aard, sommige kunnen bepalend zijn voor de toekomst en het inkomen van auteurs en artiesten. Een overzicht.

1. Wijziging Wet Toezicht op Collectief Beheersorganisaties
De Tweede Kamer maakte in december van 2019 een begin aan de behandeling van het wetsvoorstel wijziging Wet Toezicht, middels een schriftelijke vragenronde. De wet regelt de bevoegdheden van het door de overheid benoemde College van Toezicht Auteursrechten (CvTA).

“Voor de meeste auteurs en artiesten is dat vooral een ver-van-mijn-bed-show,” zegt Erwin Angad-Gaur (voorzitter van Platform Makers, het samenwerkingsverband van vakbonden en beroepsorganisaties voor auteurs en artiesten). “De gedachte zal ook bij veel makers snel zijn: hoe meer toezicht, hoe beter. Zeker na affaires bij Buma/Stemra en veel discussie en kosten die daarmee gepaard gingen. Tegelijkertijd moeten we uitkijken dat de overheid zich niet met te veel zaken gaat bemoeien en op de stoel van rechthebbenden gaat zitten. De helft van de kosten voor het uitgebreidere toezicht moet bovendien door rechthebbenden zelf betaald worden. Elke euro die naar het toezicht gaat, gaat minder naar auteurs en artiesten.”

Maar Angad-Gaur is zeker niet van mening dat wettelijk toezicht overbodig is. “Bepaald niet. Incidenten met torenhoge salarissen bij vooral Buma/Stemra en andere affaires laten zien dat overheidstoezicht geen luxe is. Normering van topinkomens, controle op de doelmatigheid van kosten en toezicht op transparantie, zijn nuttig. Ook om het vertrouwen in rechtenorganisaties te behouden. Maar je moet steeds uitkijken dat de overheid gaat bepalen dat auteursrechtelijke tarieven niet te hoog mogen zijn, onderhandelingen met grote marktpartijen bemoeilijkt of de inspraak van de makers zelf in de wielen rijdt. Het is een wankel evenwicht. In het nieuwe wetsvoorstel krijgt het College bijvoorbeeld de mogelijkheid kandidaat toezichthouders bij Sena en Buma vooraf op geschiktheid te toetsen. Als dat om vertegenwoordigers van bijvoorbeeld componisten zelf gaat is dat een zware inmenging in de democratische rechten van muziekauteurs. Daarnaast: de toezichthouder wordt op die manier zelf mede verantwoordelijk voor benoemingen. Het wordt dan mogelijk juist moeilijker om in te grijpen als zo iemand na zijn of haar benoeming niet goed zou functioneren. De toezichthouder zelf heeft hem of haar immers geschikt bevonden, of heeft niet nodig gevonden daar een extra check op te doen. Ik denk niet dat je dat moet willen.”

2. Nieuwe Auteursrecht Richtlijn
Over de nieuwe Auteursrecht Richtlijn is veel geschreven en is veel discussie geweest, vooral over het huidige artikel 17, de nieuwe regelgeving die ervoor moet zorgen dat ook internetplatforms als YouTube en Facebook eerlijk gaan betalen voor beschermd werk. Angad-Gaur: “Je merkt dat die discussie nog steeds een beetje doorsuddert. Te hopen is dat bij de uiteindelijke behandeling van de implementatiewet meer oog is voor alle andere aspecten. De Richtlijn is er nu, of je het er mee eens bent of niet. Nederland heeft in Europa helaas tegen de nieuwe regels gestemd, maar zal ze nu gewoon moeten invoeren. De discussie overdoen heeft daarbij geen zin.”

Auteurs en artiesten krijgen dankzij de nieuwe Richtlijn extra bescherming. “Er komt een transparantieverplichting in de wet, een maatregel waar wij samen met de andere beroepsorganisaties en vakbonden voor makers al jaren vruchteloos voor hebben gelobbyd: daardoor krijgt elke auteur en artiest recht om inzicht te krijgen in de exploitatie van zijn of haar werk; ook via sublicenties. Nu is dat vaak een oerwoud waar voor een individuele maker niet doorheen te komen is. En haal dan je recht maar…”.

Ook wordt de zogenaamde “bestsellersregeling” in de wet aangescherpt: “Ook daar komt verbetering in inderdaad. De regel houdt in dat bij onverwacht groot succes de maker of uitvoerende, ook als die is afgekocht, extra mag meeprofiteren. Tezamen, sorry dat ik technisch word, met artikel 18 van de Richtlijn kan dit werkelijk een verschil gaan maken. De Richtlijn bepaalt daar dat elke maker recht heeft op een redelijke en evenredige vergoeding. Afkopen mogen niet de regel zijn, stelt Europa. Dus dat zou, als het geen dode letter wordt, tot een serieuze aanpassing van de contractpraktijk moeten leiden. Heel belangrijk wordt juist op dat punt de implementatie: het is goed en rechtvaardig bijvoorbeeld dat YouTube en Facebook netjes moeten gaan betalen. Maar van belang is dat ook de makers en kleine platenlabels, producenten en uitgevers – en niet alleen de grote major platenmaatschappijen, de filmproducenten en de Persgroep daarvan gaan meeprofiteren. Gezamenlijk hebben de vakbonden en beroepsorganisaties uitgebreid op het eerste ‘consultatiedocument’ [de eerste openbare aanzet tot de implementatiewet] gereageerd. Het is heel belangrijk dat de nieuwe regels goed geïmplementeerd worden.”

3. Richtlijn online omroepdiensten
Over de nieuwe Omroep Richtlijn die samen met de Auteursrecht Richtlijn werd ingevoerd is opmerkelijk weinig te lezen geweest. Ten onrechte vindt Angad-Gaur: “Het verschil dat deze richtlijn gaat maken is misschien minder maatschappelijk gevoelig. Maar de nieuwe regels geven onder meer alle makers op een filmwerk extra rechten. Er zal dus een aanvullende vergoedingenstroom moeten komen voor online licenties van audio-visuele producties. Voor muziekauteurs was dat al vrij goed geregeld, maar voor veel andere makersgroepen, van animatoren tot en met stemacteurs en ook musici en bijvoorbeeld animatoren en vertalers minder goed. Zeker in combinatie met de uitgangspunten van een eerlijke verdeling van opbrengsten kan ook dat weer een verschil maken. Waar nu alleen voor hoofdrolacteurs, de hoofdregisseur en de hoofdscenarist een collectieve vergoeding geregeld is wordt de aanspraak dus breder.”

4. Auteurscontractenrecht
Op 1 juli 2015 werd de wet Auteurscontractenrecht ingevoerd, een wettelijke bescherming van auteurs en artiesten tegen wurgcontracten en tegen onredelijke bedingen. Bij de invoering werd afgesproken dat de wet na vijf jaar geëvolueerd zou worden. Dat onderzoek, door het IvIR (Instituut voor Informatie Recht) en de Universiteit Leiden, zal begin 2020 worden verricht. Daarna zal in de Tweede Kamer worden gesproken over mogelijke aanpassing van de wet, waar dat nodig is. “Vooral dat is een heel belangrijk moment,” stelt Angad-Gaur, “tot op heden hebben de nieuwe wettelijke regels niet veel verandering gebracht. Dat komt deels omdat de overheid zelf als subsidiegever niet van bijvoorbeeld de publieke omroepen eist dat onredelijke contractafspraken tot het verleden moeten behoren, maar ook omdat op sommige punten de wet net te weinig aangrijppunten geeft. De eerder genoemde transparantieverplichting bijvoorbeeld ontbrak en zal hoe dan ook dankzij de nieuwe Richtlijn worden ingevoerd, maar ook vinden wij al jaren dat de wet meer collectieve oplossingen moet bieden. De huidige wet geeft makers individueel de mogelijkheid hun recht te halen. Door hun slechte onderhandelingspositie is dat heel moeilijk of vrijwel onmogelijk. De oplossing ligt daarom vooral in collectieve aanpak. In beleid en in de wet. Dat wordt geen eenvoudige discussie, maar 2020 en 2021 zijn de gelegenheid om de wet te verbeteren. Daar zullen we ons met zijn allen sterk voor moeten maken.”

Meer over de gezamenlijke lobby van vakbonden en beroepsorganisaties van auteurs en artiesten is te lezen op platformmakers.nl

EU copyright directive

Op 26 maart 2019 heeft het Europees Parlement de nieuwe richtlijn auteursrecht aangenomen, met 348 stemmen voor en 274 stemmen tegen. Er is sinds 2016 aan deze richtlijn gewerkt met de bedoeling het Europese auteursrecht beter te laten aansluiten op de digitale markt van vandaag.

Belangrijke punten uit de richtlijn zijn:

  • platforms als YouTube en Facebook worden direct aansprakelijk voor de content die door hun gebruikers wordt geüpload;
  • memes en GIFs worden uitgezonderd van de richtlijn en kunnen dus nog wel vrij gedeeld worden;
  • platforms als Google News moeten vergoedingen gaan betalen voor het gebruik van nieuwsberichten;
  • uitgevers moeten hun journalisten laten meedelen in deze inkomsten.

Wat gaat er nu gebeuren? De komende weken zullen de lidstaten het besluit van het EP moeten goedkeuren. Als dit is gebeurd en de richtlijn formeel is gepubliceerd, hebben de lidstaten twee jaar de tijd om de nieuwe regelgeving in hun eigen wetten te implementeren.

Lees hier ook de column van Franky Ribbens in PLOT!magazine over de nieuwe richtlijn.

EU akkoord nieuwe richtlijn auteursrecht

Het Europees Parlement (EP), de Europese Commissie en de Raad van de Europese Unie hebben op 13 februari 2019 een akkoord bereikt over een nieuwe auteursrechtrichtlijn, geschikt voor het digitale tijdperk. Als de richtlijn wordt aangenomen, moeten nieuwswebsites als Google News vergoedingen afdragen voor de nieuwsberichten die zij overnemen. Ook platforms als YouTube en Instagram moeten betalen voor auteursrechtelijk beschermde video’s, foto’s en muziek die hun gebruikers uploaden.

Ter bescherming van de vrijheid van meningsuiting wordt er in de richtlijn een uitzondering opgenomen voor memes en gifjes, die nog steeds vrij van beperking verspreid kunnen worden. Daarnaast zullen platforms als Wikipedia en GitHub uitgezonderd worden. Een formele goedkeuring van het EP en de Raad van Ministers moet nu volgen.